Graziella Monni - Il Medico di Càller (2024)

Gekocht bij boekhandel Miele Amaro, Via Giuseppe Manno in Cagliari, februari dit jaar, want ik wilde een historische roman over de stad. De verkoopster legde me een aantal titels voor, en we besloten dat deze gedeeltelijk historische roman lichtvoetig genoeg was voor mijn vakantie. En dat is nou net ook het bezwaar.

Duizend en één nacht

Het is 1535. Don Alfonso is arts die in een nauwe steeg in Càller (Cagliari) een toevallige ontmoeting met de Moor Ahmed heeft die hij ternauwernood uit handen van don Nicola de Cotes, tevens arts en de slechterik van het verhaal, invloedrijk man aan het hof van de vice-koning en vijand van Alfonso, van de dood redt. Ahmed biedt don Alfonso na afloop uit dankbaarheid een ring aan, maar Alfonso weigert bescheiden de ring in ontvangst te nemen.

Vervolgens worden er vier jongelingen ontvoerd vanaf het strand, onder wie Jacopo die zou trouwen met zijn Violante, als Romeo met zijn Julia. Tijdens de ontvoering vanaf het strand gooit don Franzisco de Mesa het om geldelijk gewin op een akkoordje met de Moren waarna de vier jongelui over zee worden ontvoerd en meegenomen naar Algerije. Don Nicola en Franzisco besluiten samen van deze ontvoering te profiteren. Terwijl ontvoerder Ahmed in de veronderstelling is dat hij de deal alleen met Franzisco heeft, voelt hij zich nu bedrogen want het was don Nicola die zijn kompaan in het steegje had vermoord. Ahmed valt daarop Nicola op het strand aan en zo valt diens ring in het zand. Jonge dorpsgenoot Berto is hier van een afstandje getuige van.

In de paniek die na de ontvoering de dorpsbewoners naar het strand lokt, vindt don Alfonso een ring op het strand, eentje met de afbeelding van twee gezichten aan weerszijden van een saffier, vlak naast de bebloede rugzak van Jacopo. Die ring blijkt identiek aan de ring die hij eerder weigerde. Daardoor geeft Alfonso zichzelf de schuld van deze ontvoering 'en zet het op een janken'.

De Moren van toen zijn ontsnapte gevangenen, buitgemaakte slaven. Don Nicola beschuldigt Alfonso tegenover de onderkoning don Antonio Folch de Cardona ervan Ahmed te hebben laten ontsnappen. Hierdoor zou Alfonso hoogverraad hebben gepleegd. Daarom stuurt de onderkoning Alfonso in ballingschap naar Nuralba, een onheilspellende kustplaats van Sardinië op een 100km van Càller.

Bij aankomst van het schip in Algiers maken ze kennis met de ‘overloper’ Hassan Aga, ‘Il Bello’ genaamd (Marco of Leonardo Traverso?) een van oorsprong Sardijnse christen die de Islam heeft omarmd en die nu gezagsdrager is aan de overkant. Als Alfonso in Algiers Hassan de ring toont, is deze zo onder de indruk dat hij verzucht dat God in dezen groter blijkt dan Allah. Hassan herkent de ring en doet hem gelijk om zijn vinger. Maar de ring blijkt echter niet hem te behoren, maar zijn kompaan, de Moor die destijds was vermoord door don Nicola in het steegje van Càller. Uit dankbaarheid en in de wetenschap dat Alfonso de redder was van Ahmed, die tevens de ring terugbrengt van zijn vermoorde kompaan, ruilt Hassan Aga vier jongelingen, onder wie Jacopo, nu in bezit van Hadi-Becher, tegen vier andere slaven en kan Jacopo naar huis.

Hassan Aga heette voorheen Marco toen die nog christelijk was in Càller en een goede vriend van frate Fernando. Hassan herkent aanvankelijk zijn oude vriend niet maar later wel, en frate Fernando besluit dan om in Algiers te blijven bij zijn oude vriend Marco, tenminste voor een tijdje om de andere drie ontvoerde jongelingen uit Càller te vinden die tot dan toe spoorloos zijn.

En zo reizen don Alfonso en Jacopo samen met nog anderen weer terug naar Nuralba.

Romance

Violante is intussen hoogzwanger van haar Jacopo en om de schaamte te verbergen vindt ze ene Eduardo de Muro, zoon van een bevriende familie die om economische redenen akkoord gaan met deze verloving, bereid om met haar te trouwen, ervanuit gaande dat ze Jacopo nooit meer zou zien. Als door een wonder herenigen de geliefden zich en krijgen een kind dat helaas te vroeg wordt geboren en sterft.

Berto speelt een belangrijke bijrol in dit verhaal. Hij is de nacht van de ontvoering samen met Martino getuige op het strand en waren muisstil om zelf ook niet te worden ontvoerd. Deze Berto verkracht later Benedetta, de zus van Martino, achter het klooster, en wordt omgelegd door een huurmoordenaar van Don Nicola. Don Alfonso had Martino willen vrijpleiten van deze moord.

Ballingschap

Nuralba blijkt een onfortuinlijke plaats van verbanning, iedereen verhuist naar elders, het is een vreselijke plaats die in het niets oplost, zo blijkt uit de epiloog. Waarschijnlijk is deze plaats fictief en een trucje van de auteur om verbanning beter invoelbaar te maken naar een stad die immer gehuld is in donkere nevelen. Dat geldt ook voor bijna alle andere gebeurtenissen en personages in het boek. De enigen die echt hebben bestaan, schrijft Monni in haar dankwoord, zijn Hassan Aga, de onderkoning Antonio, Karel V en zijn commandanten. De rest van de personages zijn ontsproten aan haar fantasie, echter “niet minder echt als de sirocco, een granaatappelboom of een bladerenzakdoekje (fazzoletto di foglie)”.

Sprookje

De schrijfstijl is lastig te duiden. Aan de ene kant is het boek prima leesbaar: je krijgt een bloemrijke, hoogst invoelende en gevoelig beschreven verhaal voorgeschoteld, helder in opzet zonder moeilijke terugverwijzingen of flashbacks of uitgebreide plaats- of sfeerbeschrijvingen. Maar het is mij allemaal een tikje te sentimenteel. De emoties die de personages ervaren zijn uitvoerig ingekleurd en je hoeft zelf niks in te vullen. Als iemand waterige ogen heeft en dramatisch kijkt, dan staat erbij vermeld dat ie dan op het punt staat om in snikken uit te barsten om mogelijke andere emotionele hoedanigheden uit te sluiten. De indruk die dit boek nalaat is er eentje van gedwongen meevoelen met de alwetende auteur, die me precies vertelt hoe ik als lezer de emoties dien te interpreteren. Wat iedereen voelt en hoe dit wordt geuit staat een diepere beleving van bijvoorbeeld plaatsen, historische gebeurtenissen, in de weg.

Om dit werk te situeren ergens op de grens van een doktersroman, wegens het al te voorspelbare hoofdthema liefde-die-toch-nog-goed-komt, en een streekroman, waarin de gevoelens en emoties breed worden uitgemeten, waarin een relatief eenvoudige verhaallijn centraal staat en die zich afspeelt in een buitengebied, doet geen recht aan de essentie van dit boek, want de min of meer historische setting zorgt voor een min of meer interessant kader. En toch lijkt het af en toe of ik in de Libelle blader, vooral wegens de m.i. oppervlakkige belevingswereld van de personages en de hoeveelheid te nadrukkelijk beschreven emoties. Ik wil geen Assepoester, maar zet stug door.

Nee, het heeft – zoals de Italiaanse anonieme recensent zegt in La Casa delle Storie - wellicht meer van een schelmenroman in de traditie van De Drie Musketiers, de ‘romanzi di capa e spada’, waar een heldhaftig verhaal wordt verteld tegen een historische achtergrond, en in het geval van Il Medico di Càller is dat zeker het geval, zij het dan met minder zwaardengekletter. Je moet beslist een liefhebber zijn van dit genre.

Daarbij komt dat ondanks de eenvoud van de verhaallijn, ik deze niet bevredigend vind. Sommige stukken komen breed in beeld, en anderen zijn zo kort dat ik het gevoel krijg dat ik delen ervan mis, zoals bijvoorbeeld het verblijf in Algiers, dat naar mijn smaak meer ‘couleur locale’ had mogen krijgen. Ik beleef slechts schetsmatig wat don Alfonso en zijn gezelschap daar meemaken. Ze zijn dan ook bijzonder rap weer op de terugreis en de reis op zee terug naar Sardinië duurt nog geen vijf regels. Van het verblijf in Algerije had ik me meer voorgesteld.

Geen Shakespeare

Dat Violante en Jacopo elkaar na maanden onzekerheid toch nog krijgen moet melodramatisch worden goedgemaakt door het vroegtijdig overlijden van hun kindje. Het had ook zoveel hartverscheurender gekund, door bijvoorbeeld een alsnog voltrokken huwelijk met Eduardo en alle ellende die daaruit zou volgen. Dan had de bedroefde Jacopo inderdaad, zoals heel even aan de hand is, heimelijk de benen genomen en dat had de mogelijkheid geschapen, vele jaren later, voor een ontmoeting tussen de twee geliefden in een scenario dat, zo u wilt, meer recht doet aan Shakespeare. Zoals Monni het brengt is het verhaal nooit ècht spannend. Een toch was het de moeite van het lezen waard, weliswaar niet uit historisch oogpunt, daar komt te weinig van in huis, maar om simpelweg kennis te maken met dit curieuze genre.

Jubelrecensies

Online zijn in Italië op dit moment (juni 2025) enkel hysterisch aandoende ‘recensies’ te lezen die er nog een emotioneel schepje bovenop doen, en in lyrische termen wordt beschreven hoe fantastisch en meeslepend het allemaal is. De anonieme auteur van het artikel in ‘la casa delle storie’ heeft een lyrische beschrijving gepubliceerd waaraan ik geen touw kan vastknopen vanwege de ingewikkelde, lange zinnen met hoogdravende woorden, overdrijvingen en superlatieven. Echt Italiaans theater, denk ik dan smalend. “Il romanzo è appassionante” lees ik op ‘the book advisor’. Nou, ik zou het boek eens moeten herlezen om dat te ontdekken, want ovviamente heb ik dingen in ernstige mate niet herkend. Maar het feit dat in niet één van de Italiaanse recensies er kritische kanttekeningen staan over deze roman, geeft te denken.

Bij dezen.

geraadpleegd