Jan Siebelink – Margje (2015)

Ruben, de jongste zoon van Hans Sievez en Margje, zit op de laatste dag van het jaar in het winterse huis van zijn overleden oom Anton zijn leven te overdenken. Hij komt in de kelder een foto tegen van deze oom en zijn moeder op Roland Garros. Vanaf het begin bestaat de indruk dat die twee iets met elkaar hadden en de rest van het boek blijft dit thema als een soort sluier hangen. Vader Hans, die uitgebreid is geportretteerd in ‘Knielen op een bed violen’, kom in dit boek ook af en toe langs, maar hier ligt de nadruk op Rubens moeder.

Ruben is min of meer de ik-persoon vanuit wie alles kleur krijgt in een liefdevol portret van zijn moeder, niet bijster spannend of meeslepend, maar eerder teder, in een soort meanderende prozastijl, net als de IJssel bij Lathum, waarover het pontje gaat tussen begraafplaats Heiderust bij Ellecom en boerderij De Kijkover waar zijn opa en oma woonden in ‘Duuvense Broek’.

En hier komt onze familiegeschiedenis om de hoek kijken, en ik ga er gemakshalve vanuit dat Ruben enigszins overeenkomt met de schrijver. Margje met een fictieve achternaam is het kind van (opa) Jan Geurt H., getrouwd met Jans R. Opa had in WOII in het verzet gezeten. Margje krijgt tijdens een familiebijeenkomst te horen dat haar kindsdeel niet wordt uitgekeerd en dat al het geld in de boerderij blijft, d.w.z. alles ging naar de oudste zoon Jan Geurt H. (1918), de neef van mijn opa Fried H. (1917) met wie hij nog heeft gevochten in WOII, een knappe man aan de foto’s te zien. Dat was voor Margje een zware tegenvaller, ze kan het niet verkroppen.

Margje heet in werkelijkheid Annie H. en had drie jongere zussen Coba, Frieda en Berta, allen getrouwd met boeren. Dit vind ik terug in de familiestamboom. Ook wordt er een broer van Margje genoemd: oom Theo. Die kan ik echter niet plaatsen. Op het familiefeest wordt het huwelijk aangekondigd van deze oom, die nooit belangstelling had voor vrouwen, met iemand uit Wehl, een kandidaat geregeld door een huwelijksmakelaar.

Naast Margje is Rubens vriendin Johanna een ander belangrijk personage in dit boek. Zij wordt later op een avond in de Rijnbar in Arnhem ‘afgepakt’ door broer Thomas. Johanna ligt erg goed bij vader Hans, die al kleinkinderen bij haar ziet, maar door dit gedoe met Thomas ketst de verkering uiteindelijk af, iets waarvan moeder Margje niets begrijpt. Ze probeert Ruben tevergeefs te overtuigen het met Johanna bij te leggen.

Schoolvriend Winfred komt halverwege op de proppen. Hij zit met Ruben in de klas en is een zonderling figuur wiens rol mij niet geheel duidelijk is. Wel was hij van invloed. Lag hij nu juist niet goed bij Hans en Margje? Op school was er een leraar gymnastiek die erg aardig was maar door psychische problemen later zelfmoord pleegde. Ruben gaat naar de Rijkskweekschool en wordt later Eerste Luitenant bij het leger waar hij vervroegd in dienst gaat. De verkering komt nooit meer aan.

Grote broer Thomas ontwikkelt zich in de ogen van Ruben op het laatst nogal bizar en dit neemt een wending die ik niet zag aankomen: hij verkleedt zich in de jurk van zijn moeder, en andere vrouwenkleren van haar, die ze aan had op de begrafenis van zijn vader, en hij is als een bezetene begonnen met schilderen: het ene na het andere doek vervaardigt hij om er diverse weer te vernietigen. Dit neemt Ruben allemaal van een afstand waar als Thomas op zichzelf woont na het overlijden van Margje, en als de verhouding met zijn broer al ernstig verstoord is. Het lijkt erop dat Thomas de onhebbelijkheden en fanatisme van zijn vader heeft geërfd.

Ruben dacht “aan moeder, in de wintertuin van Krasnapolsky. Oom reikte haar een glas aan, of stak zijn hand naar haar uit. Hij dacht: ik ben een uit zijn dromen gewekt kind”. (p.199) En daar is Oom Anton weer, altijd vaag, onbereikbaar en toch pregnant aanwezig.

Het beeld dat van (de relatie met) zijn moeder oprijst is liefdevol en zacht, bij tijden soms iets tè zoetgevooisd en klef, en daardoor wordt, samen met ‘Knielen’, het beeld van de ouders nu rijker, vollediger, en misschien zelfs acceptabeler. De akelige invloed die vader Hans heeft gehad op het gezin wordt enigszins verzacht door Margje. De aai over de wang is voelbaar. Schrijnend is dat Ruben tot het einde toe nooit de erkenning en liefde van zijn moeder heeft weten te winnen. Eén keer raden wie dit wèl te beurt valt...

Geraadpleegd

https://www.visdief.nl/recensie-margje-jan-siebelink/

http://teunisbunt.blogspot.com/2018/06/margje-jan-siebelink.html