Hella Haasse - Een nieuwer testament (1966)
Deel I
Drie weken na de intocht van keizer Honorius (AD 384-423), is de alwetende verteller het die het perspectief bepaalt. Het verhaal vangt aan met het proces tegen Marcus Anicius Rufus (Rufinus?), de leider van het Oost-Romeinse Rijk. De aanleiding of zelfs reden van zijn arrestatie is dat er in het huis van Manlius (Mallius?) Theodorus mimespelers waren aangetroffen die indruisen tegen goede en relatief nieuwe Christelijke (?) waarden.
Het wordt de mimespelers Pylades en Urbanilla door keizer Honorius verboden een liefdesdans van Bacchus en zijn vrouw Ariadne uit te voeren. Vreemdeling Niliacus wordt in het proces aangehaald wegens het slachten van een haan en het doen van voorspellingen. Tijdens dit proces geleid door prefect Hadrianus, komen bij Hadrianus herinneringen bovendrijven aan een bezoek aan Alexandrië 30 jaar daarvoor.
Hadrianus is de in Egypte geboren pedante prefect, dus ook een ‘Niliacus’, kersverse bekeerling tot het christendom. Hij is destijds op bezoek geweest in Alexandrië bij zijn Joodse gastheer Eliezar ben Ezekiel (Elijah), een steenrijke Alexandriër. Daar ontmoet hij ‘Niliacus’, de kloeke bastaardkleinzoon van Eliezar, genaamd Klafthi. Deze naam krijgt hij omdat zijn Egyptische moeder een slavin is, en dus geen Jood (?). Hierdoor wordt hij als wees opgevoed, met de verlatijnste naam Claudius Claudianus.
Deel II
Chronologisch gaat dit deel vooraf aan deel I, en vertelt de ik-persoon, een geletterde man genaamd Niliacus uit Egypte, een ‘man-voor-zich’ geboren aan de Nijl, die in 394 (407?) voet aan wal zette in Ostia, in de tijd dat Rome door de Goten onder leiding van Alarik I in 410 werd geplunderd. Dit deel begint met de intocht van keizer Honorius waar in de menigte wordt geschreeuwd om ‘Munera’ (individuele diensten aan het volk). Hij wordt door Pylades gevraagd om bij diens mimevoorstellingen mooie ondersteunende verhalen en dichtwerken voor te dragen. Dat weigert de verteller.
Claudius Claudianus is notarius, tribuun, dichter in hofdienst, aangeklaagd wegens beoefening der magie, offeren aan afgoden, verdacht van subversieve praktijken. Hij werd tien jaar eerder door prefect Hadrianus verbannen, maar het is niet zeker of Claudius is overleden. Hij heeft in ieder geval wel een standbeeld gekregen op het Forum van Trajanus, Rome.
Dit deel gaat ook over het uiteenvallen van het Romeinse rijk in een oosters deel geleid door Marcus Anicius Rufus/Rufinus, en het westers deel geleid door generaal Flavius Stilicho die hof hield in Ravenna, met zijn vrouw Serena. Dit verhaal zet de verteller dik aan en geeft hun breuk de afmeting van een natuurramp.
Deel III
De alleswetende verteller bechrijft het vonnis door prefect Hadrianus. Eerst komt C.C. alias Klafthi aan de beurt, die de vrome prefect met spot behandeld. Klafthi wordt ter dood veroordeeld wegens afgoderij en divinatio en hij wordt verbannen uit Rome.
De prefect droomt die nacht, geplaagd door herinneringen uit de tijd in Egypte, dat hij Claudius vrijspreekt, als het ware in de goede zin van het Christendom, een soort genade verlenend, dus geeft hij soldaat van dienst Aulus Fronto de opdracht Claudius bij het ochtendkrieken vrij te laten.
De volgende dag blijkt dat de opgesloten Claudius tabletten heeft geschreven, een nieuwer testament, waarin Claudius zich richt tot zijn opa Eliezar, uit wiens zoon hij geboren was, en die hem destijds had vrijgelaten uit het slavenbestaan. Claudius schrijft dat hij het zat is een heel leven lang de zoekende zoon te zijn geweest: “Ik hou van u en ik veracht u”. Hij zag zijn opa kennelijk als zijn vader. Hij neemt met dit testament afscheid van zijn afwezige Eliezar. En hij geeft het Christendom een veeg uit de pan: dankzij de kruisiging van Jezus en het lijdzaam wegkijken bij geweld is de wereld zoals hij is. Ook dient hier de vergelijking met De Zoon (zonder vader?) zich aan.
De soldaat komt vertellen dat die nacht in de cel van de gevangene een verzegeld flesje vergif is gevonden, dat hij de prefect aanreikt. Dan huivert de prefect en beseft eindelijk dat zijn donkere vermoedens bewaarheid zijn: Klafthi en Claudius zijn dezelfde persoon. Het flesje gif ruikt naar bittere amandelen, hij hoeft alleen maar uit de fiool te drinken.
Twijfels
En toch, en toch: ik begrijp niet wat nu precies de donkere herinneringen uit Egypte zijn die de prefect zo dwarszitten: alsof de prefect destijds Eliezar iets schuldig was, en zich daarover schaamt. Hoe werkt dit door in het heden nu hij beseft dat Klafthi Claudius blijkt te zijn, die hij tien jaar geleden al had bestraft? Is het vanwege dit laatste feit, terwijl hij zich niet kan herinneren of hij nou dood was of niet, en het besef dat hij hem nu voor de tweede keer veroordeelt? Misschien beseft hij wel dat hij destijds een te vroom oordeel velde en krijgt hij wroeging waardoor hij Claudius toch laat gaan? Persoonlijke wraak was kennelijk de reden dat Hadrianus C.C. had verbannen, maar waarom? En destijds vertrokken Hadrianus en Klafthi samen uit Egypte naar Rome, maar kregen ruzie, waarover? Heeft dit te maken met het feit dat Hadrianus Klafthi heeft gered uit de troep libertijnen rond “verklaard maar discreet heiden” Olympiodorus (380-412)? En hoe dan precies?
Dit helpt
“Tegen de achtergrond van het gekerstende Rome uit de vijfde eeuw speelt zich de menselijk bewustwording af van twee figuren: Hadrianus, hoogste magistraat van het Keizerrijk, en de eens gevierde, maar door Hadrianus uit persoonlijke wraakneming verbannen hofdichter Claudius Claudianus.
De historische figuur Claudianus kwam in 394 uit Alexandrië naar Rome, en werd daar de vertolker van de officiële politieke lijn als lofdichter van keizer Honorius en van diens rechterhand en raadsman de veldheer-politicus Stilicho. In 404 verdween hij plotseling uit de geschiedenis.
Een nieuwer testament geeft in de vorm van een in 417 gevoerd, gefingeerd proces tegen een vooraanstaand, nog heidens burger van Rome een antwoord op de vragen: Wat waren de achtergronden van Claudianus' snelle carrière en zijn plotselinge verdwijnen? Als hij niet gestorven is in 404, waar is hij dan gebleven, wat is er van hem geworden en welke veranderingen hebben zich in hem voltrokken?”
Bron: https://www.goodreads.com/book/show/12826483-een-nieuwer-testament. Laat ik het later nog een keer lezen, over een tijdje, dan begrijp ik het waarschijnlijk beter.
